Treść

Przyczyny tragedii – wiosna 1944r.

Od końca maja 1944r., w rejonie masywu Mogielicy oraz sąsiadujących z nią gór wzmogła się koncentracja oraz działalność placówek oraz oddziałów partyzanckich Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Na południowych zboczach Mogielicy, w korycie jednego z potoków, swój obóz zbudował najliczniejszy na pograniczu Gorców i Beskidu Wyspowego Oddział Partyzancki AK „Wilk” porucznika Krystyna Więckowskiego „Zawiszy”. Poszczególne górskie osiedla: Wyrębiska, Bukowina, Kuźle, Małgorzyca, Groń – stały się miejscami szkoleń żołnierzy spod znaku AK. Jedną z przyczyn zainteresowania  niemieckiego aparatu represji tj. Kryminalnej Policji i Gestapo było zaginięcie agenta-informatora w rejonie Słopnic. Nowosądeckie Gestapo w ten sposób starało się uzyskaćz terenu Słopnic informacje o mieszkańcach zaangażowanych w działalność konspiracyjną.  W marcu informator Gestapo został przechwycony przez partyzantów i zlikwidowany. Przejęto broń pistolet Parabellum, notes, w tym notatki zawierające adresy mieszkańców Słopnic powiązanych z działalnością konspiracyjną. Kolejnym epizodem, który zwrócił uwagę okupanta na Słopnice, było wydarzenie z 17 maja. Wówczas dwaj żołnierze OP AK „Wilk”, będąc na krótkim urlopie w Krakowie przeprowadzili kradzież samochodu marki mercedes z taboru Gubernatora Hansa Franka. Po przyjeździe do Słopnic, samochód został wciągnięty końmi w rejon Dzielca. Skąd później był jeszcze wykorzystywany do transportu by ostatecznie zostać porzuconym w lasach Zapowiednicy. Nowosądeckie Gestapo posiadając informacje od mieszkańców okolicznych miejscowości gdzie trafił skradziony samochód, w ten rejon w drugiej połowie maja wysłało konfidentów oraz funkcjonariuszy Kryminalnej Policji. Trójka z nich wkrótce została schwytana i zlikwidowana przez partyzantów. Tymczasem w rejonie Dzielca (zrzutowisko AK „Sójka” 401) odbywała się koncentracja poszczególnych placówek AK w oczekiwaniu na odbiór upragnionych zrzutów alianckich – akcja „K” - Kosz. Na domiar złego mniej więcej w tym samym czasie, 27 maja na pograniczu Starej Wsi i Słopnic, w leśniczówce Franciszka Gęsiaka, patrol z plutonu gospodarczego OP AK „Wilk” w sile trzech żołnierzy aresztował Zastępcę Szefa Wydziału Prasy w rządzie Generalnego Gubernatorstwa – dra Ewalda Kulschewskiego. Aresztowany, został przekazany w ręce wywiadu AK w rejonie koncentracji partyzanckich placówek.

Terror okupanta – czerwiec, lipiec 1944r.

Ilość zdarzeń w przeciągu kilku tygodni doprowadziła to interwencji okupanta. Prowadzący referat walki z ruchem oporu Hauptsturmführer Heinrich Hamann wydał polecenie nowosądeckiemu Gestapo podjęcie działań odwetowych na ludności polskiej. W nocy z 3 na 4 lipca, SS i Żandarmeria przeprowadziły aresztowania pośród mieszkańców Tymbarku i okolicznych wsi. Pretekstem do aresztowań było zniknięcie dra Kulschewskiego. W rzeczywistości już wówczas Gestapo poszukiwało Szefa Inspektoratu AK „Niwa” Nowy Sącz – podpułkownika Stanisława Mireckiego „Pocieja”, - organizatora podhalańskiej partyzantki. Zatrzymano m.in. Inż. Józefa Marka, dra Józefa Macko oraz innych pracowników Podhalańskiej Spółdzielni Owocarskiej w Tymbarku. W wyniku akcji dyplomatycznej ze strony dra Józefa Macko, wkrótce część zakładników została uwolniona z nowosądeckiego więzienia Gestapo. Nie pomogła próba telefonicznych rozmów i pertraktacji między Obwodem AK Limanowa a Gestapo w celu wymiany aresztowanych zakładników w zamian za uwolnienie dra Kulschewskiego. W ramach represji, 17 lipca późnym popołudniem Niemcy przewieźli na teren Słopnic pozostałych zakładników z aresztów w Nowym Sączu i Krakowie. Na przyjazd zakładników z Krakowa gestapowcy oczekiwali pod budynkiem remizy strażackiej w Słopnicach. Następnie wszyscy aresztowani zostali przeliczeni i przeprowadzeni w rejon „Starego Cmentarza”. Przechodzącym obok plebanii zakładnikom, udzielał rozgrzeszenia proboszcz parafii, ks. Jan Zięba. Po dotarciu na miejsce kaźni, nakazano zatrzymanym wykopanie dołu, zdjęcie ubrań. Pozostali w bieliźnie 32 zakładników zostało rozstrzelanych na miejscu. Niemcy wydali polecenie sołtysowi wsi – Szczepanowi Sołtysowi aby w ciągu kilku godzin tego samego dnia zwłoki zostały pogrzebane. Zagrożono akcjami represyjnymi jeżeli żądanie nie ostanie spełnione. Po czym odjechali w stronę Tymbarku. Wieczorem powrócił  samochód z SS-manami, którzy sprawdzili czy pochówek został dokonany i zrównany z ziemią. Tego samego dnia w miastach i miejscowościach gminnych powiatu nowosądeckiego  i limanowskiego powieszony został afisz na którym władze okupacyjne informowały o liście osób przeznaczonych do rozstrzelania w odwecie za uprowadzenia dra Kulschewskiego. Wśród rozstrzelanych zakładników znajdowali się mieszkańcy Gminy Tymbark: Stanisław Sobczak (Zamieście – Góry), Wojciech Miśkowiec, Stanisław Sobczak.

Upamiętnienie ofiar egzekucji w latach 1944-2019

Pomimo zakazu niemieckich okupacyjnych władz, mieszkańcy Słopnic, m.in: Władysław Bień, kierownik Szkoły Powszechnej nr 1 w Słopnicach Jan Filipiak oraz Józefa  i Aniela Janik przed dniem Wszystkich Świętych usypali symboliczną mogiłę, otaczając ją żerdziami, na środku stawiając brzozowy krzyż. Po zakończeniu działań wojennych na terenie Beskidu Wyspowego, w kwietniu 1945r., przeprowadzona została ekshumacja zwłok zamordowanych zakładników. Dwie ofiary zostały przewiezione do Tymbarku, pozostałe do Limanowej. Kondukt żałobny został odprowadzony przez dzieci ze Szkoły Powszechnej nr 1 w Słopnicach. Jeszcze tej samej wiosny uczniowie pod opieką nauczycielki Józefy Janik i księdza Tadeusza Szkarłata usypali większą mogiłę wokół miejsca pamięci oraz posadzono dwadzieścia jodeł. 10 maja przy miejscu pamięci odbyła się uroczystość z okazji zakończenia II wojny światowej. 21 lat później na miejscu egzekucji przeprowadzono wizję lokalną w związku z prowadzonym śledztwem przez prokuratorów z Polski i Republiki Federalnej Niemiec w sprawie zbrodni Heinricha Hamanna. Jako świadkowie zdarzeń zeznawali synowie Wojciecha Miśkowca: Władysław Miśkowiec i Franciszek Miśkowiec. 50 lat temu, w 1969r. zrodziła się idea budowy pomnika w miejscu stracenia zakładników. W skład Komitetu Budowy Pomnika m.in., weszli: Ludwik Kęska, Jan Kwiatkowski, Jan Murzyn, Wojciech Wojcieszak. Kierownikiem budowy został Alojzy Podgórny. Z funduszy zebranych od członków ówczesnego koła ZBoWiD zakupiono kamień w Pińczowie. Projekt i wykonanie pomnika zlecono miejscowemu, ludowemu artyście, Andrzejowi Kwiatkowskiemu. Pomnik jest alegorią walki narodu polskiego z niemieckim okupantem. Rzeźba przedstawia więźnia wychodzącego z ruin murów i trzymającego na ramieniu orła. Orzeł rozerwał więźniowi kajdany, wyzwalając z niewoli. Na tablicy znalazł się napis opracowany przez nauczycielkę Szkoły Podstawowej Nr 1 w Słopnicach, panią Amalię Ranosz: 32 ofiarom hitleryzmu zamordowanym 17 VII 1944r., pokoleniom ku pamięci i zadumie nad krwawymi nocami okupacji 1939-1945 r. Społeczeństwo Słopnic. Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło 17 listopada 1971r., w uroczystościach wzięli udział mieszkańcy Słopnic i sąsiednich wsi, orkiestra reprezentacyjna Wojska Polskiego z Brygady Podhalańskiej z Nowego Sącza oraz kombatanci. Przy pomniku kilkakrotnie były odprawiane msze św. za ofiary egzekucji. Opiekę nad pomnikiem sprawują uczniowie Zespołu Placówek Oświatowych w Słopnicach. Obecnie trwają prace związanie z renowacją pomnika.

W tekście wykorzystano artykuły i publikacje oraz zbiory własne:

J. Bieniek, W kręgu Beskidu i Gorców. Część II. Placówki Dobra-Skrzydlna, Jodłownik-Szyk, Kamienica-Słopnice, Limanowa[w]: Rocznik Sądecki t. XVIII, Nowy Sącz 1987
M. Król, Słopnice. Ocalić od zapomnienia., t. I. Słopnice 2013
K. Szczecina, Ocalić od zapomnienia. Zamordowani zakładnicy.

(-) Przemysław Bukowiec